Mèo, chuột và ngoại ngữ – Hiệu Minh

Thời nay, các chính khách thạo vài thứ tiếng, đôi khi có những cú “vồ” ngoạn mục.

Hai năm trước đây (7-8-2007), Thủ tướng Australia, John Howard, vừa kết thúc diễn văn chào mừng ông Hồ Cẩm Đào trong một bữa tiệc chiêu đãi nhân hội nghị APEC thì ông Kevin Rudd đứng lên chào bằng tiếng Trung, không phải một câu mà phát biểu mấy phút liền. Khi đó ông Rudd thuộc Đảng Lao động đang tranh cử với Đảng Tự do Australia của đương kim Thủ tướng Howard.

Một chính khách trẻ trung, mắt xanh mũi lõ, nói tiếng Trung Quốc lầu lầu, mới nghe cứ tưởng giọng của Giang Trạch Dân, đã gây ấn tượng rất mạnh cho tất cả khách đến dự. Thấy mông mình đang nóng trên ghế, John Howard hiểu đảng của mình dễ mất chiếc ghế Thủ tướng chỉ vì đối phương biết “nỉ hảo”(!)

Đương nhiên, không phải do thạo ngoại ngữ mà Kevin Rudd đã thắng cử sau đó 4 tháng khi ông đúng 50 tuổi, nhưng riêng việc biết tiếng Trung- ngôn ngữ của một nước đông dân nhất thế giới, và rất khó học với người phương tây đã giúp ông Rudd nhiều lợi thế, nhất là trong mắt các cử tri có học vấn.

Và đương nhiên, một nguyên thủ nói tiếng nước ngoài “như gió”, hẳn nền giáo dục đất nước ấy nói chung, việc dạy và học ngoại ngữ nói riêng trong nhà trường cũng không thể dở.

Ngoại ngữ: An ninh và sự phát triển của quốc gia 

Một thời Anh, Pháp, Mỹ làm mưa gió trên thế giới nên nhiều người phải học thêm những ngoại ngữ này. Khối Đông Âu và cả Việt Nam ta khi theo Liên Xô thì phải biết tiếng Nga. Xứ Mặt trời mọc giỏi, mình cũng nên học tiếng Nhật.

Ngày nay Trung Quốc đang trở thành cường quốc, đang gia tăng sức mạnh trong khu vực và trên thế giới. Chính khách nào hiểu văn hóa, lịch sử Trung Hoa và nếu biết tiếng Trung sẽ giúp xử lý những bất đồng dễ dàng hơn, đôi khi đạt được thế thượng phong trong ngoại giao.

Vụ việc gần đây liên quan đến công ty Rio-Tinto thuộc Australia bị phía Trung Quốc cáo buộc vài nhân viên cao cấp Australia làm “gián điệp”. Lý do đứng sau vụ việc này dường như do công ty Rio-Tinto đã hủy bỏ hợp đồng 19,5 tỷ đô la với công ty khai khoáng Chinalco làm người Trung Quốc không hài lòng.

Do thông thạo tiếng Trung, ông Kevin Rudd dùng lời lẽ nhẹ nhàng “kiểu Hoa” nhưng động thái dứt khoát “kiểu Tây” rằng, việc bắt giữ như thế sẽ làm tổn hại đến kinh tế và hậu quả khôn lường. Các nước tới Trung Hoa lục địa làm ăn lại dễ dàng bị buộc tội theo chỉ đạo của nhà nước. Ai còn dám hợp tác với chính thể như thế?

Không biết do sợ Rudd “nghe” được tiếng Trung hay ông hiểu văn hóa dọa dẫm có từ ngàn đời của họ mà phía Trung Quốc đã có lúc thay đổi tội danh từ “gián điệp” sang “hối lộ”, dù mấy hôm nay họ tăng cường các cáo buộc tình báo. Đối đầu với một Thủ tướng thạo tiếng Trung không phải dễ.

Mới đây, anh David Dollar, Giám đốc Quốc gia của World Bank tại Bắc Kinh đã được Bộ Ngân khố Mỹ mời về làm đặc trách với Trung Quốc. Lý do đơn giản, David “phang” tiếng Tầu như gió.

Tổng thống Nga Putin thông thạo tiếng Đức, tiếng Anh, cũng làm cho các chính khách phương Tây nể trọng và phải đề phòng ông cựu KGB này. Để đối xử “ra môn ra khoai” với nước Nga, Tổng thống Bush không ngần ngại chọn nữ Ngoại trưởng Condi Rice từng du học ở Nga. Mỗi lần bà viếng thăm Moscow đều làm các anh Ivan bối rối vì Condi sắc sảo và yêu kiều nghe được cả tiếng lóng của đám ngư ông “kak vada – vada do kolana”. Kak riba- Riba do khuja- nước tới đâu, nước tới đầu gối. Cá thế nào- cá như đất (nguyên văn: Cá nhiều tới chim…)

Mới đây, mấy tỉnh Trung Quốc gần biên giới Việt Nam đã lệnh cho các quan chức địa phương học ngoại ngữ. Mỗi cán bộ phải biết khoảng 100 từ tiếng Việt. Chúng ta biết rằng, với vốn 300 từ có thể nghe hầu hết các đối thoại hàng ngày, nên khi đã biết 100 từ thì việc học thêm vài trăm từ nữa chỉ còn là vấn đề thời gian. Còn chúng ta thì sao?

…Xứ ta: Cải cách GD và chiến lược ngoại ngữ 

Ở nước ta, hiếm vị nguyên thủ nào như Cụ Hồ. Cụ biết tiếng Trung như tiếng mẹ đẻ, làm thơ bằng tiếng Hán, hiểu sâu sắc nền văn hóa đặc sắc quốc gia này. Vì thế, chuyện đối nhân xử thế với người hàng xóm phương Bắc tương đối thuận buồm xuôi gió. Trong suốt thời gian mặn nồng, hai quốc gia đã từng sống theo đúng nghĩa “Việt Nam Trung Hoa, núi liền núi, sông liền sông, chung một biển Đông mối tình hữu nghị”.

Nhưng tiếng Trung trong các trường học, tiếc thay vị thế lại “nhẹ tênh”. Những năm 60, các thế hệ sinh viên chỉ thiên về học tiếng Nga, sau này là tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, rất ít người để ý học tiếng Trung. Rồi những năm sau xảy ra chiến tranh biên giới, có lẽ do ý thức hệ, do cái nhìn “lệch lạc” của ngành GD, tiếng Trung hầu như biến khỏi các trường học. Các khoa tiếng Trung lèo tèo, rất ít sinh viên theo học.

Những năm gần đây, ngành GD bắt đầu nói đến chiến lược dạy và học ngoại ngữ. Các kỳ thi, học sinh đều bắt buộc phải thi ngoại ngữ (hệ 3 năm hoặc 7 năm), trừ một số ít vùng thi môn thay thế. Thế nhưng, chất lượng dạy và học ngoại ngữ, trong đó có tiếng Trung không mấy khả quan.

Trong 85 triệu người chúng ta, ai là người hàng ngày mở internet và vào đọc website tiếng Trung? Hay tất cả bắt đầu là BBC tiếng Việt, VietnamNet, Tuổi Trẻ, giỏi hơn thì sang các trang tiếng Anh CNN hay Washington Post.

Mới có chuyện một website do Việt Nam quản lý nhưng lại được Trung Quốc giới thiệu về Biển Đông “của họ”, lưu trên server mấy tháng mới có người phát hiện ra. Kết quả dân Việt Nam ta không “nghe” được họ phát thanh những gì. Khi phát hiện biển Đông là cái lưỡi bò hay chân gà đã quá muộn. Biển không còn hữu nghị, sông núi vẫn liền, nhưng lòng người đã đổ vỡ.

Thêm một ngoại ngữ là có cơ may hiểu thêm một nền văn hóa, “sống” thêm một cuộc đời. Còn “bài trừ” ngoại ngữ, coi là văn hóa “ngoại lai”, là kẻ thù nên không thèm học tiếng của họ như quan niệm trong quá khứ, phải chăng đó là một sai lầm lớn, một cách nhìn thiển cận? Trong thế giới này, thông thạo ngoại ngữ cũng làm cho “phông” văn hóa của chính khách được nâng lên, hẳn sẽ giúp nhiều cho sự thay đổi mối bang giao.

Ngành GD đang hướng tới cải cách giáo dục. Đừng quên việc dạy và học ngoại ngữ, trong đó có tiếng Trung có tầm quan trọng đặc biệt. Muốn làm bạn và hợp tác công bằng với ai, phải hiểu người ta, bắt đầu từ việc hiểu và nắm được ngôn ngữ của họ.

Hiểu trực tiếp người ta nói gì qua những ngôn từ ngoại giao ẩn ý chắc hành xử dễ hơn là phải đợi phiên dịch bận ra nhà vệ sinh. Quan hệ bền vững nhất vẫn là quan hệ dựa trên sự hiểu biết lẫn nhau. Nhưng để đạt được điều đó thì chính khách phải biết đọc và nghe bài phát biểu gốc. Đó mới là thách thức lớn của người lãnh đạo những nước nhỏ thời nay. Nếu một vị nguyên thủ biết làm thơ tiếng Hán, đọc diễn văn tiếng Anh và phát biểu bằng tiếng mẹ đẻ không cần…phao, hẳn vị thế quốc gia đó sẽ khác nhiều.

An ninh và phát triển quốc gia trong tâm thế hội nhập, xét cho cùng còn là chuyện GD có tầm nhìn xa, có chiến lược hợp thời không.

Chuyện vui con mèo khôn ranh học “ngoại ngữ gâu gâu” để vồ chuột, cũng đáng để con người ta, để ngành GD suy ngẫm. 

Hiệu Minh

Nguồn : Blog Hiệu Minh