Hành vi luận

Khi đi săn, con cái thường ra đòn trước sau đó cả đàn xông vào con mồi.Nhưng khi ăn, thì cả đàn tranh nhau. Các con đực mới lớn thường khỏe và háu đói nên luôn chiếm vị trí thuận lợi để ăn được nhiều.Thậm chí chính con cái có công săn mồi cũng khó mà chen chân vào để ăn. Hiện tượng tranh ăn mang tính phổ biến ở nhiều nhóm động vật hoang dã. Như vậy đặc tính hoang dã thường biểu thị rõ nhất trong cách phân chia lợi ích.
Với xã hội loài người cũng vậy, nghiên cứu cách chiếm hữu lợi ích, ta có thể hiểu chính xác sự văn minh hay hoang dã của một con người hoặc của một quốc gia.
Con người nhờ vào trí tuệ nên sớm biết cần phải liên kết với nhau để có thể an toàn hơn, vật chất đầy đủ hơn. Sự liên kết trong xã hội loài người có lịch sử phát triển theo thời gian với phạm vi địa lý từ nhỏ đến  lớn. Thế giới hiện đại hôm nay, sự liên kết mang tính toàn cầu.
Nền tảng để xã hội loài người tồn tại, điều đầu tiên là con người cần một môi trường thích hợp và ổn định. Chính tai nạn va chạm giữa trái đất và các thiên thạch đã  thay đổi môi trường và kết thúc thời kỳ phát triển của các nhóm khủng long. Hiện nay sự biến đối khí hậu đã làm loài người lo lắng và đang tìm cách khắc phục.
Nhưng để xã hội loài người phát triển ổn định và hướng đến sự văn minh, từng thành viên trong xã hội phải tham gia sản xuất hay làm dịch vụ để trao đổi với nhau dưới hình thức mua, bán. Sản phẩm hay dịch vụ chứa đựng lao động chân tay, tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên trí tuệ. Trong đó tài nguyên trí tuệ có hàm lượng tỷ lệ ngày càng cao. Còn vốn mang bản chất là sản phẩm và dịch vụ trong quá khứ được tích lủy.
Như vậy muốn sự trao đổi sản phẩm hay dịch vụ công bằng và minh bạch, con người cần công bằng và minh bạch khi tiếp cận với tài nguyên thiên nhiên,tài nguyên trí tuệ và cả khi trao đổi lao động  dưới hình thức mua,bán.
Người Việt Nam có câu :
Khôn ngoan chẵng lại thật thà,
Lường thưng, tráo đấu chẵng qua đong đầy.
Sự trung thực, thật thà trong mua bán một cách công bằng và minh bạch và lòng biết ơn là  hành vi đặc trưng của người lương thiện, hành vi đó giúp mối liên hệ giữa con người và con người được ổn định và bền vững. Khi người lương thiện biết quan tâm và giúp đở người khác thì được gọi là người tử tế. Những người tử tế dám hy sinh cuộc sống hay lợi ích của bản thân và có nhiều công lao hữu ích để giúp xã hội tồn tại và phát triển thì đó là những  người anh hùng.

Xu hướng văn minh và hoang dã

Nhưng thực tế, từng con người rất khó vượt qua bản năng hoang dã của chính mình. Bản năng chiếm đoạt quyền lực để có vật chất, hư danh và quyền giao phối là nguyên nhân gây ra sự bất ổn của xã hội. Họ tìm mọi thủ đoạn để có quyền lực và nhờ vậy họ có thể thực hiện sự trao đổi lao động không công bằng, không minh bạch. Bản năng chiếm đoạt thường song hành với hành vi trả thù. Chính những kẻ chiếm đoạt luôn luôn biết và sợ hải với  hành vi sai trái của chính mình trong quá khứ. Vì vậy họ thích trả thù nên khó có đất để tấm lòng khoan dung đơm hoa kết trái. Khi những nhà khoa học chân chính biến sự phức tạp của thiên nhiên thành những nguyên lý đơn giản để ứng dụng cho cuộc sống thì những kẻ chiếm đoạt thường thích biến sự đơn giản thành phức tạp để mê hoặc những người ít hiểu biết nhằm chiếm đoạt hư danh và vật chất.  Trạng thái chiếm đoạt và trả thù là trạng thái thoái hóa đưa xã hội trở lại thời hoang dã.
Trong tất cả các loại hình chiếm đoạt, nguy hiểm nhất là sự chiếm đoạt  bằng cách liên kết với ngoại bang và biến đất nước thành bãi chiến trường. Đồng tiền từ sự tài trợ của những kẻ bảo kê quốc tế thường dẩn dắt đất nước đến chổ lầm than, vì trên đời này không có thứ gì miển phí ngoài miếng thịt trong bẩy chuột.
Để xã hội hướng đến nền văn minh, giáo dục thế hệ trẻ là trách nhiệm không chỉ của nhà trường mà cả xã hội và nhất là những người cầm bút. Để trong sạch khi cầm bút, xưa nhà triết học Spinoza (1632-1677) người Hà Lan gốc Do Thái đã chọn nghề mài kính để mưu sinh. Spinoza cho rằng, “những người tốt không bao giờ ham muốn cái gì có lợi cho mình mà có hại cho nhân loại” ( Trang 184- Câu chuyện triết học – Will Durant NXB Đà Nẵng)
Không ít người cầm bút trong xã hội Việt Nam hiện nay phải thức khi tuổi già vì hối tiếc sự vô vị của những năm tháng được làm Người. Tuổi trẻ họ phải cầm bút để mưu sinh hoặc ngộ nhận mà không vì sự tiến hóa của nhân loại.
Còn với những kẻ chiếm đoạt, thời gian là thuốc hiện hình tốt nhất. Nhìn vật chất, hư danh cùng các con rơi họ để lại và hơn nữa  những nổi oan khiên mà họ gây ra cho xã hội … sẽ không che đậy được bản chất chiếm đoạt đầy hoang dã là mục tiêu của cuộc đời họ.
Chỉ có quá trình lao động nghiêm túc tạo ra sản phẩm hay dịch vụ mới giúp con người hiểu được chân thực giá trị của lao động. Nhờ vậy con người sẽ có hành vi hướng đến sự văn minh mà bắt đầu làm những người lương thiện và hơn nữa  không thể trở thành người tử tế nếu không đủ nhân cách là người lương thiện.   
KS Doãn Mạnh Dũng