Giải pháp mới bảo vệ tài nguyên và chủ quyền quốc gia trên biển- Ts Dư Văn Toán
Khi một khu vực được công nhận là vùng biển PSSA, Tổ chức thủy đạc quốc tế IHO sẽ vẽ ranh giới cụ thể vùng PSSA trên bản đồ Hàng hải thế giới và IMO công bố cho các quốc gia thành viên về việc hạn chế hay nghiêm cấm hàng hải bắt buộc đối với tàu thuyền qua lại. Vùng biển PSSA do IMO công nhận là vùng biển có giá trị cao về môi trường sinh thái, kinh tế – xã hội và khoa học, giáo dục, chủ yếu là các vùng đã là các khu bảo tồn biển hay khu đa dạng san hô. Hiện tại, có 13 vùng PSSA tại hầu hết các vùng biển trên thế giới và đã phát huy vai trò bảo vệ tài nguyên, chủ quyền lãnh thổ cho một số vùng đảo, quần đảo như Man-pe-lô (Cô-lôm-bi-a), Ca-na-ri (Tây Ban Nha), Ga-la-pốt (Ê-cu-a-đo), (Mỹ).
Đảo Man-pe-lô của Cô-lôm-pi-a nằm ở tọa độ 3°58’00″N, 81°37’00″W, thuộc phía Đông của Thái Bình Dương, cách bờ biển nước này hơn 500km. Diện tích vùng biển là 857,5ha, bao gồm diện tích đảo 0,35ha và biển 857,15ha. Địa hình dao động từ độ sâu 1.000m dưới biển đến độ cao của đảo là 376m. Man-pe-lô là một đảo cô lập với những vách đá bazan, cằn cỗi, gồ ghề, khắc nghiệt ,không có điều kiện để cho nhân dân sinh sống, thảm thực vật thưa thớt của nó tùy thuộc vào phân chim và xói mòn hạn chế. Loài thực vật rất ít và nhỏ: dương xỉ, cây họ đậu và cỏ, rêu, địa y và tảo cũng phổ biến rộng rãi dưới nước, tài nguyên biển của nó rất phong phú. Nhiệt độ nước biển thường giữa 26oC và 28oC, với độ mặn 33-34 ppt và thủy triều dao động từ 0,6m và 5m. Hệ thống dòng chảy của vùng biển nhiệt đới phía Đông Thái Bình Dương tạo thành một hành lang sinh thái cho cuộc sống hải sản, một môi trường sống quan trọng đối với các hệ động thực vật và quá trình phân tán các ấu trùng sống ở các rạn san hô, cá và động vật thân mềm xung quanh khu vực. Vùng này có 17 loài thú biển, 7 loài bò sát, 61 loài chim, 394 loài cá, 340 loài động vật thân mềm. Hòn đảo này cung cấp thực phẩm cho các loài thú biển, rùa và nhiều loại cá lớn, nhất là vào mùa đông. Ở tại khu vực đảo không có cảng. Mưa là nguồn nước duy nhất. Đảo Man-pe-lô không có người dân sinh sống, mà chỉ có sáu binh sĩ quân đội quốc gia Cô-lôm-bi-a, luân chuyển định kỳ sáu tháng, cộng thêm vài người từ tàu hải quân thi thoảng tuần tra.
Trước năm 2002, Man-pe-lô là khu bảo vệ thực vật và động vật cấp quốc gia, ngư dân Cô-lôm-bi-a và các nước kế cận thường xuyên đi vào vùng biển bất hợp pháp để đánh bắt, tận thu hải sản gây ra sự hỗn độn và tranh giành nhau, ảnh hưởng đến sự cạn kiệt nguồn tài nguyên biển và cả an ninh quốc phòng tại đây. Chính vì vậy, Cô-lôm-bi-a đã nộp hồ sơ trình lên IMO với biện pháp vùng cấm tất cả tầu thuyền các nước qua lại (ATBA) và đã được chấp thuận.
Sau năm 2002, khi được IMO công nhận vùng biển Man-pe-lô là PSSA thì tất cả các tàu thuyền đều không được ra vào, trừ tàu có cấp phép và tàu du lịch nhỏ. An ninh quốc phòng và tài nguyên biển được đảm bảo tại vùng biển Man-pe-lô. Các hệ sinh thái biển được phục hồi nhanh và năm 2006 vùng này đã trở thành di sản thiên nhiên biển thế giới của UNESCO. Tàu thuyền nhỏ du lịch được qua lại đây, một số tàu đánh bắt cá vào đây hoạt động theo cấp phép vào một số thời gian nhất định trong năm. Các tổ chức bảo tồn thiên nhiên thế giới, Mỹ, Cô-lôm-bi-a hỗ trợ kinh phí quản lý bảo tồn di sản. Vùng Man-pe-lô đã trở thành kỳ quan thiên nhiên biển thế giới. Việc bảo vệ an ninh chủ quyền khu biển đảo Man-pe-lô từ sau khi được công nhận là PSSA, và sau đó là di sản UNESCO đã trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Đây là kinh nghiệm quý để ViệtNam và các nước khác có thể học tập, làm hồ sơ PSSA cho các vùng biển được bảo vệ tài nguyên đa dạng sinh học cấp quốc gia.
Vùng biển Việt Nam có tính đa dạng sinh học đặc biệt của thế giới, tuân thủ Công ước đa dạng sinh học và Hướng dẫn Gia-các-ta về đa dạng vùng ven bờ và biển, chúng ta phải xây dựng hệ thống các khu bảo tồn biển và ven biển (CMPA) phục vụ phát triển bền vững. Tại các vùng biển Việt Nam có 7 khu trong 16 khu bảo tồn biển đã được Chính phủ quy định là các hải đảo tiền tiêu của Tổ quốc và cũng là các đảo thuộc đường cơ sở – biên giới tuân thủ Công ước Luật biển 82 như Bạch Long Vĩ, Cồn Cỏ, Lý Sơn, Cù Lao Chàm, Phú Quý, Côn Đảo, Phú Quốc. Ngoài ra còn có khu bảo tồn biển ở một số đảo thuộc quần đảo Trường Sa như Nam Yết, Thuyền Chài.
Tình hình Biển Đông đang có những diễn biến phức tạp, Việt Nam cần xem xét thiết lập một số PSSA để dễ dàng kiểm soát, bảo vệ tài nguyên biển và đồng thời bảo vệ, khẳng định chủ quyền quốc gia trên các vùng biển, đảo.
TS.Dư Văn Toán
