Đánh thuế sao cho đúng? -Nguyễn Thanh Lâm

Tuy nhiên, sẽ rất khó kiểm soát thực hư, vàng thau và sự minh bạch nếu các quy định của luật pháp không rõ ràng, hợp lý và có tính tích cực về mặt kinh tế – xã hội khi vận dụng vào thực tiễn phù hợp với những nguyên tắc cơ bản như cạnh tranh lành mạnh, công bằng tương đối trong tái phân phối thu nhập, trách nhiệm và quyền lợi của người nộp thuế, việc bảo vệ người tiêu dùng, tránh lạm dụng luật để tùy tiện kết án cũng như tránh kẽ hở để trốn thuế.
Hai câu hỏi đặt ra ở đây là: Các nước khác thu thuế kinh doanh trực tuyến ra sao? Việt Nam nên nhìn vấn đề này như thế nào cho phù hợp?
Nguyên tắc cơ bản của thuế
Về bản chất, hệ thống thuế vừa quản lý và kiểm soát hoạt động kinh doanh sản xuất, vừa điều tiết, vừa kích cầu và vừa bảo hộ ở những lĩnh vực cần thiết, trong một thời gian cần thiết với quy định được báo trước để mọi sự thay đổi đều có thể lường trước được.
Đúng như lời thề Hippocrates: trước hết, không được làm hại (First, do no harm). Nói như Tổng thống Mỹ Ronald Reagan, quan điểm của chính phủ trong nền kinh tế có thể được tóm tắt trong một vài cụm từ ngắn: Nếu nó chuyển động, hãy đánh thuế nó. Nếu nó vẫn không ngừng chuyển động, điều chỉnh nó. Và nếu nó dừng chuyển động, trợ cấp cho nó (*).
Thuế đánh lên mọi thứ khi đã vượt ngưỡng cho phép (quy mô quá nhỏ, thu nhập quá nhỏ, vì được khuyến khích hay được bảo hộ), chỉ không đánh thuế lên những giấc mơ (dù là giấc mơ cực kỳ vĩ đại). Nhưng việc đánh thuế phải dựa trên cơ sở khoa học và đánh giá hậu quả kinh tế – tài chính lẫn chính trị – xã hội. Việc đánh thuế hợp lý và khoa học hoàn toàn khác với lối suy nghĩ thực dân là “tận thu”. Mọi hệ thống thuế kiểu mới đều phải đảm bảo được các yêu cầu cơ bản sau đây:
Tính trung lập (neutrality): Thuế nên trung lập và công bằng giữa các hình thức khác nhau của thương mại điện tử, và do đó, tránh đánh thuế hai lần hoặc không đánh thuế quốc tế.
Hiệu quả (efficiency): Chi phí quản lý hành chính của Chính phủ cần được giảm thiểu càng nhiều càng tốt. Liệu có nên cử người đi kiểm tra hàng chục ngàn (?) đơn vị kinh doanh trên mạng xã hội? Việc này cũng tương tự ý tưởng trước đây là đi thu phí sử dụng ti vi thời chưa có cáp, và khi tính toán xong, tiền thu được không đủ để trả cho nhân viên thu phí mà lại có thể gây bất bình lớn trong xã hội. Qua đến thời kỳ có cáp với cả trăm đài để xem thì người tiêu dùng lại vui vẻ đóng phí cao hơn hàng chục lần.
Sự chắc chắn và đơn giản (certainty and simplicity): Quy tắc thuế cần phải rõ ràng và dễ hiểu để người nộp thuế biết nơi họ đứng.
Tính linh hoạt (flexibility): Hệ thống thuế cần được linh hoạt và năng động để đảm bảo bắt kịp với sự phát triển công nghệ và thương mại.
Việc đánh thuế kinh doanh trong không gian ảo nên được nhìn từ các góc độ đó. Nó có thể khuyến khích khởi nghiệp để trăm hoa đua nở, nhưng cũng có thể san bằng mọi thứ vì mọi loài hoa mảnh mai đều bị xem là cỏ dại và chết từ khi mới nảy mầm.
Vì vậy chính sách thuế còn phải đảm bảo sự Hiệu quả và công bằng (effectiveness and fairness).
Quản lý thuế và kinh doanh mạng
Việc kinh doanh trên mạng xã hội ở Việt Nam gần với rao vặt và bán hàng rong, gần với kinh doanh tạp hóa cá thể dưới 10 nhân viên, nghĩa là ở trong ngưỡng có thể vận dụng thuế linh hoạt đến mức cho khai thuế tự nguyện. Nếu thu nhập bình quân dưới 5 triệu đồng mỗi tháng (60 triệu đồng/năm) thì được miễn thuế thu nhập, nhưng trên thực tế họ thường đã bị đánh thuế thu nhập bất thường là 10% rồi.
28 nước trong Liên hiệp châu Âu xác định ngưỡng đánh thuế kinh doanh trên mạng từ 35.000 euro đến cao nhất là 100.000 euro như ở Pháp, Hà Lan, Luxembourg và Đức.
Kinh doanh mạng là nghề tay trái, làm thêm ngoài giờ nên đương sự phải thông báo cho lãnh đạo ở chỗ làm chính biết.
Việc đăng ký kinh doanh được thực hiện tại địa phương (không đăng ký ở bộ công thương vì thực ra là không cần thiết, chỉ tạo thêm sự vất vả, quan liêu và tốn kém tiền bạc cũng như thời gian của công chức lẫn người kinh doanh). Ai đăng ký thì sẽ được luật pháp bảo vệ. Trang web kinh doanh của họ có đầy đủ “tóc” để người tiêu dùng nắm và tin cậy. Ai không đăng ký trong vòng ba tháng kể từ khi có doanh thu thì sẽ bị cảnh báo. Ai làm chui thì không thể được hoàn thuế VAT vì đó là điều hiển nhiên. Thuế VAT chỉ là thuế gián thu, dựa trên chênh lệch và do người tiêu dùng cuối cùng trả, nên thực chất cũng không là gì lớn lao đối với nhà nước.
Nhưng việc đăng ký kinh doanh giúp tạo uy tín cho người kinh doanh rất nhiều vì kinh doanh rất cần sự chính danh.
Bộ tài chính các nước có những phần mềm như Xpider hay Archive để kiểm tra từ mạng và trên mạng, chưa kể việc kiểm tra từ các cổng thanh toán và ngân hàng. Họ khuyến khích ít xài tiền mặt và người tiêu dùng có thói quen đòi hóa đơn để hạch toán và để cùng với nhà nước chống trốn thuế.
Ở nước ta, rồi cũng phải đi đến những mục tiêu và cách làm tương tự thì mới có hệ thống thuế khoa học, minh bạch và tương đối công bằng. Nhân viên ngành thuế không thể “chia đôi, chia ba” hay nhũng nhiễu được vì tất cả đã được luật hóa chi tiết với những mức phạt khá nặng và các án lệ cụ thể để tham khảo.
Quy mô các doanh nghiệp kinh doanh thương mại điện tử, theo đúng nghĩa, lớn hơn nhiều so với phần lớn đơn vị kinh doanh trên mạng tại Việt Nam hiện nay. Họ phải có bộ máy, kho hàng, rất nhiều hóa đơn đầu vào và đầu ra, thậm chí quảng cáo rộng rãi và có tài chính rất dồi dào mới có thể buôn bán toàn quốc hay xuyên biên giới được. Họ cũng phải đối mặt với vấn đề đánh thuế hai lần ở quốc gia đi và đến.
Ở tầng nấc cao hơn, quy mô như eBay hay Taobao chuyên đấu giá, Amazon với những trung tâm logistics khổng lồ với hàng chục ngàn, hàng trăm ngàn nhân viên. Theo Forrester Research, doanh thu 2016 của Amazon trên thực tế là 200 tỉ đô la Mỹ và Alibaba là 240 tỉ đô la Mỹ.
Nói tóm lại, việc tham khảo cách làm của nước ngoài, nhất là các nước tiên tiến và các nước có điều kiện phát triển tương tự chúng ta, là một công tác quan trọng của những nhà hoạch định chính sách. Trong tình hình hiện nay, việc hoàn thiện bộ máy quản lý thuế sao cho hành xử đúng các quy định luật pháp, đánh thuế đúng và nuôi dưỡng nguồn thu là rất quan trọng. Mọi biện pháp cảm tính, nặng về hành chính hay hình sự đều có thể gây ra những tổn thương lớn cho hoạt động kinh doanh mạng, vừa không tiện, vừa không lợi. Hãy tránh làm ra những lưới sắt bắt bướm mà để thoát những con voi chuyển giá, trốn thuế của thế giới nổi lẫn thế giới ngầm. Hãy khuyến khích tinh thần doanh nghiệp và bảo vệ người tiêu dùng trước cả chuyện thu thuế có thể sai lầm mà vô tình giết chết cả hai vế quan trọng nêu trên của kinh tế thị trường.
(*) The government’s view of the economy could be summed up in a few short phrases: If it moves, tax it. If it keeps moving, regulate it. And if it stops moving, subsidize it.