“Chân,Thiện,Mỹ” hay “Chân,Bằng,Mỹ”                     KS. Doãn Mạnh Dũng  

Ngày 10/9/2023 với chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ Joe Biden gặp Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Việt-Mỹ đã xác lập đối tác chiến lược toàn diện, đặt một nền móng vững chắc để Việt Nam có thể thực hiện khát vọng độc lập như Tuyên ngôn độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 2/9/1945. Chính mục tiêu trong Hiến pháp Mỹ được đưa vào Tuyên ngôn độc lập của Việt Nam là nền tảng để gắn bó hai quốc gia Việt-Mỹ cùng đồng hành tiến đến tương lai.

Lịch sử Việt Nam là lịch sử của một dân tộc chống ngoại xâm nên ít kinh nghiệm trong xây dựng đất nước. Đó là một thực tiển mà chúng ta phải đối mặt. Những đặc tính tự nhiên của địa lý Việt Nam vẩn là những bí mật với con người. Những quy luật hợp tác giữa con người với con người để cùng làm, cùng sống, cùng hưởng hạnh phúc vẩn còn là những thói quen xa lạ với người Việt Nam. Giới nho học Việt Nam xưa nay thường đề cao “Chân, Thiện, Mỹ” như là một tiêu chí để  hướng đến đỉnh cao của trí tuệ. Vậy nguồn gốc tư duy trên từ đâu ?

Với tài liệu hiện có, sự hình thành có thể từ cổ Hy Lạp. Thời văn minh Hy Lạp, nhà hiền triết Socrate đã đặt câu hỏi :

• Công bằng nghĩa là gi ? ( Trg 42 , Câu chuyện triết học – Will Durant , Cty sách Thời đại và NXB Hồng Đức- 2014.)

Học trò của Socrate là Platon cho rằng “ Trên đời này chỉ có ba vật đáng giá, đó là Công bằng, Mỹ thuật và Chân lý “( Trg 60 , Câu chuyện triết học – Will Durant , Cty. sách Thời đại và NXB Hồng Đức- 2014.)

Như vậy từ cổ Hy Lạp, các nhà hiền triết  đã đưa ra ba nội dung cốt lõi làm nền tảng để tiến đến văn minh, đó  là “ Chân, Bằng, Mỹ”.

“Chân” là chân lý, là sự thật. Nói cách khác, ”Chân” là bản chất của quy luật tự nhiên hoặc quy luật xã hội.

Ví dụ về “Chân “ trong quy luật tự nhiên : nước chảy về chổ trũng; nước sẽ sôi khi ở áp suất khí quyển và có nhiệt độ 100 độ C.

Ví dụ về “Chân” trong quy luật xã hội :

• Bạo lực sẽ đối đầu với bạo lực vì đó là bản năng của loài người biết yêu, ghét và trả thù.
• Bạo lực để có chính quyền thì tất yếu phải dùng bạo lực để giữ chính quyền.
• Dùng bạo lực để giữ chính quyền tất yếu tham nhũng và tha hóa.

Lịch sử xã hội loài người là lịch sử khám phá các quy luật tự nhiên và cũng là lịch sử của những hiện tượng xã hội hình thành, phát triển và kết thúc.

“Bằng” là sự công bằng giữa các thành viên trong xã hội về nghĩa vụ và  quyền lợi. Để xã hội loài người tồn tại thì mỗi thành viên phải tham gia cung ứng hàng hóa hay dịch vụ. Muốn tạo ra hàng hóa hay dịch vụ, con người cần có “ Tài nguyên sức khỏe “, “Tài nguyên thiên nhiên” và “Tài nguyên trí tuệ”. Theo thứ tự trên, Tài nguyên sau đem nhiều lợi nhuận hơn Tài nguyên trước. Vì vậy để thực hiện sự công bằng trong xã hội, các thành viên phải được công bằng trong chăm sóc y tế, trong tiếp cận tài nguyên thiên nhiên và đặc biệt được công bằng trong học tập để có trí tuệ. Sự công bằng còn thể hiện công khai và minh bạch khi trao đổi hàng hóa hay dịch vụ. Mọi mâu thuẩn trong xã hội khi đưa ra Tòa án cũng cần công khai và công bằng với nguyên tắc vô tội, trọng chứng hơn trọng cung. Với các thành viên trong xã hội, muốn làm giàu thì lập doanh nghiệp, với quan chức cần công khai tài sản khi nhận chức và khi rời chức vụ. Nếu thực hiện được những công bằng trên thì xã hội Việt Nam sẽ phát triển ổn định và bền vững.

Chính phủ Việt Nam hiện đang từng bước quan tâm nhiều hơn đến trợ cấp người già, người tàn tật. Nhưng để một quốc gia phát triển ổn định và bền vững để sánh vai với các cường quốc Năm châu như Chủ tịch Hồ Chí Minh mong đợi thì việc giáo dục phổ cập 12 năm cho trẻ em Việt Nam phải là nền tảng cơ bản và cần bắt buộc với nhà nước và mọi thành viên trong xã hội.

Khi giáo dục phổ thông được phổ cập, con người đến tuổi thành niên sẽ đủ sức khỏe, trí tuệ và kỹ năng chọn nghề thích hợp, tham gia cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho xã hội. Nhờ có việc làm sẽ giảm các vụ án từ trộm cướp đến tham nhũng, nhờ giáo dục con người sẽ biết kiềm chế trong cảm xúc để tránh các án từ tình cảm hay ma túy… Nhờ vậy cũng giảm số lượng công an điều tra hay bảo vệ trật tự. Như vậy đầu tư cho giáo dục cũng là cách giảm được chi phí phải đầu tư cho lực lượng công an trong tương lai. Miền Bắc Việt Nam trước năm 1975 dù gặp nhiều khó khăn về vật chất nhưng thật sự an ninh, trật tự. Đó là bài học đã có thật trong xã hội Việt Nam.

Vì vậy chúng ta hảy dũng cảm,kiên trì  tìm mọi cách mở rộng hệ thống trường công , phổ cập cho tuổi trẻ Việt Nam được  12 năm học tập trọn vẹn. Chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến các thầy cô giáo, những con người thầm lặng đang chăm sóc mầm non cho đất nước.

“Mỹ”   là cái đẹp  mà con người có thể tiếp nhận được bằng ngũ giác và cao hơn là những khát vọng từ tâm hồn cao thượng biết yêu thương và  khoan dung với đồng loại. Cái đẹp của một chàng trai hay  một cô gái trẻ  không chỉ dừng lại ở vẽ bên ngoài, mà quan trọng nhất là từ tâm hồn vừa cao thượng vừa uyên bác. Không có con người lười biếng mà thành công. “Tuổi trẻ ngũ quên, tuổi già phải thức “ là câu ngạn ngữ của Đức mà chúng ta chỉ có thể thực sự hiểu khi đã ở tuổi tám mươi  gần đất, xa trời. Con người thường không hoàn thiện, hảy chấp nhận sự đồng hành với nhau để tiến đến sự hoàn thiện. Để có sự chấp nhận đó, đối thoại  luôn luôn là giải pháp tối ưu. Với định nghĩa “Mỹ” ở đây, cái đẹp đã bao hàm chữ “Thiện”trong đó có sự yêu thương và khoan dung với đồng loại, yêu thiên nhiên và gìn giữ môi trường sống.

Tư duy “ Chân, Bằng, Mỹ “ khi đến phương Đông thì  gặp chế độ phong kiến với nền quân chủ lập Hiến nên được chuyển thành “Chân ,Thiện, Mỹ ”.

Trong ngạn ngữ Đức có câu :

• Người là loài vật sống theo thói quen. ( Trg 83 , Câu chuyện triết học – Will Durant , Cty sách Thời đại và NXB Hồng Đức- 2014.)

Việt Nam đã chọn nền “Cộng hòa” từ 2/9/1945. Nhưng vì thời thế, đến ngày 10/9/2023 chúng ta mới xác lập được đối tác chiến lược toàn diện Việt-Mỹ nên từ nay mới có thể thật sự yên tâm về nền độc lập của Việt Nam.

Vậy sau khi có độc lập, người Việt Nam cần làm gì để đoàn kết cùng nhau xây dựng đất nước  ?

Bản chất của nền “Cộng hòa” là sự bình đẵng và công bằng. Nếu chúng ta  quay trở lại bản chất văn minh Hy Lạp với mục tiêu ”Chân, Bằng, Mỹ “ là khơi dậy văn hóa “Cống hiến” của toàn dân thay thế cho văn hóa “Chiếm đoạt” hình thành từ thời hoang dã. Lịch sử đã chỉ ra rằng, không ít con người đã thực sự sống bằng các hành vi chiếm đoạt, nhưng họ đã tự an ủi cho chính mình vì đã vứt mấy đồng tiền lẽ cho kẻ ăn mày.

Hạnh phúc của một kiếp người ngắn ngủi, không phải chiếm được nhiều danh, quyền, vật chất và tình dục mà đã lao động sáng tạo ra gì mà thế sau có thể dùng đến để mưu cầu hạnh phúc. Khi cả xã hội mà mọi thành viên đều cùng nhau lao động sáng tạo thì hôm nay con người biết yêu con người hơn ngày hôm qua và  cuộc sống vật chất ngày mai tất nhiên sẽ tốt hơn ngày hôm nay. /.